Streszczenie

W artykule zebrano dane eksperymentalne, dotyczące aktualnych badań nad oddziaływaniem niskich i bardzo niskich dawek substancji biologicznie czynnych na organizmy żywe. Badania te uzasadniają uznanie homeopatii jako nowoczesnej, nieinwazyjnej metody leczniczej, komplementarnej do innych metod terapeutycznych, stosowanych w medycynie. Substancje wysoko rozcieńczone wykazują, bowiem, odmienne, często przeciwstawne właściwości od ich wysokich stężeń, co daje nowe możliwości praktycznego stosowania, również w lecznictwie.

Homeopatia, chociaż znana i stosowana od przeszło 200 lat, jest klasyfikowana w medycynie nadal jako terapia alternatywna głównie ze względu na niedostateczne, jakoby, naukowe dowody oddziaływania substancji wysoko rozcieńczonych na żywy organizm. Jest zaliczana do grupy terapii, które w świetle dostępnych badań naukowych są nieuzasadnione lub nieskuteczne. Stąd stałe zapotrzebowanie na rzetelne informacje na temat homeopatii opartej na faktach ? czyli EBH analogicznie do skrótu EBM (z angielskiego Evidence-based medicine).
Konferencja, poświęcona medycynie integracyjnej, reprezentuje szerokie spektrum różnych dyscyplin naukowych. Dziś głos w dyskusji nad zdrowiem naszego organizmu zabierają socjologowie, filozofowie, teolodzy, biolodzy, lekarze, psychologowie wraz z matematykami, chemikami i fizykami kwantowymi, by wymienić tylko niektóre z tych ważnych profesji. Nastał, bowiem, okres, w którym zarysowuje się wyraźna potrzeba zmiany przynajmniej niektórych dotychczasowych paradygmatów. Odbywa się to dzięki odsłanianiu przez naukę kolejnych dalszych horyzontów wiedzy za sprawą coraz głębszego wnikania w mikrokosmos naszych komórek. Stanowią one cud techniki samej w sobie, do której człowiek zbliża się krok za krokiem dzięki ciągle udoskonalanym metodom poznawczym. Te małe rewolucje naukowe pozostają początkowo jakby niezauważane, jednak po czasie stają się obowiązującym kanonem. Dziś trudno znaleźć osobę, która nie słyszałaby o DNA, choć ta wiedza jest aktualna dopiero od ok. 60 lat. Obecnie do powszechnego użytku weszły nowe pojęcia takie jak genom czy homeostaza, rysują się nowe gałęzie wiedzy, jak na przykład epigenetyka, dawniej znana raczej jako sterowanie genetyczne. Stosunkowo niedawno pojawiła się też nanotechnologia, której początki sięgają połowy lat 70.
Biologowie potrafią analizować powiązania ewolucyjne między organizmami za pomocą różnych metod, takich jak filogenetyka, która bada drogi rozwoju organizmów żywych, fenetyka, klasyfikująca numerycznie organizmy w oparciu o ich cechy ogólne czy kladystyka czyli systematyka filogenetyczna. Pojawiło się pojęcie homeodynamiki , która jest zdolnością żywych organizmów do utrzymywania stałości parametrów wewnętrznych w celu zachowania równowagi dynamicznej. Nową dyscypliną naukową stała się też informatyka , która bada prawa rządzące przetwarzaniem informacji, chociaż paradoksalnie, istnienie bezpośredniego przekazu informacji między żywymi organizmami dopiero bardzo powoli zmierza do oficjalnego zaakceptowania przez naukę. Wśród tych nowoczesnych metod, dziedzinie medycyny, zwanej homeopatią zarzuca się brak podstaw naukowych, choć dowody na jej działanie mnożą się, zwłaszcza ostatnio, w postępie geometrycznym.
Homeopatia to system leczenia wysoko rozcieńczonymi substancjami, takimi, które wywołują w zdrowym organizmie objawy podobne do określonej choroby. Opracowanie podstaw i rozpoznanie leczniczych walorów tej metody zawdzięczamy lekarzowi niemieckiemu, Samuelowi Hahnemannowi, który wprowadził ją do lecznictwa około 200 lat temu. Hahnemann uważał, że wywołując chorobę za pomocą właściwie dobranych leków wzmacnia się ?siłę witalną? organizmu do walki z chorobą. Wraz z zaprzestaniem zażywania leku homeopatycznego te sztucznie wywołane dolegliwości powoli zanikają jednak efektem jest odzyskiwanie utraconej homeostazy wg zasady similia similibus currentur czyli podobne leczy podobne.
Rzeczywiście, zgodnie ze zdrowym rozsądkiem, zbyt intensywne rozcieńczanie jakiejkolwiek substancji nie powinno nieść za sobą żadnych skutków terapeutycznych. Jednak metoda przygotowania leku homeopatycznego wymaga, oprócz doboru właściwego similimum, specyficznego postępowania, jakim jest proces potencjonowania. Polega on nie na jednorazowym rozcieńczeniu małej porcji substancji w dużym zbiorniku wodnym, a na sukcesywnym przenoszeniu rozcieńczanej substancji do kolejnych, nowych porcji rozcieńczalnika w ustalonych proporcjach. Każdy etap przeniesienia jest związany z procesem dynamizacji, czyli wstrząsania lub rozcierania pobranej próbki. I właśnie ten punkt przygotowania leków homeopatycznych budzi największe kontrowersje, wywołując polemikę często rodem ze średniowiecza, z posądzaniem o czary, gusła, nienaukowość. Często jednak zapominamy, że fakt energicznego mieszania czy wstrząsania jest czynnością tak rutynową i naturalną, że nawet nie zwracamy na nią uwagi.
Spróbujmy jednak, po odrzuceniu zbytecznych emocji, wprowadzić do tej dyskusji fakty naukowe, jakimi dysponujemy w chwili obecnej. Może właśnie dzięki temu, że ciągle zarzuca się homeopatii nienaukowość, badacze różnych specjalności szczególnie starają się dać odpór tym pomówieniom i gromadzą coraz więcej faktów, więcej niż w niejednej, ogólnie uznanej dziedzinie. Fakty te można zestawić następująco:

1. Wg danych z najnowszej przeglądowej pracy Roberta Mathie i 4 współautorów ze stycznia 2013 [38], kategoryzacja literatury, dotyczącej wybranych losowo, zewidencjonowanych do końca 2011 roku, kontrolowanych prób homeopatycznych, objęła 489 pozycji, wyszukanych komputerowo na podstawie danych z 10 głównych baz elektronicznych. Z tej liczby 226 prac zostało odrzuconych jako niespełniających kryteriów waloryzacji. Do dalszej weryfikacji wzięto pozostałe 263 pozycje, obejmujące 164 prace recenzowane oraz 99 pozycji bez oceny, w tej puli 217 pozycji było kontrolowanych poprzez próby z placebo. Kolejna weryfikacja wyłoniła 137 najlepiej udokumentowanych prac badawczych, w tym 41 prace stanowiły próby, związane ze zindywidualizowaną homeopatią, a 96 odpowiadało próbom zbiorowym. W konkluzji autorzy zgłosili wyłonienie 263 pozycji, opublikowanych w akceptowanych przez naukę czasopismach, które to pozycje mogą służyć jako podstawowe dla dalszych systematycznych przeglądów. Ta bardzo obszerna i rzetelnie przygotowana metaanaliza, autorstwa uznanych członków międzynarodowych towarzystw homeopatycznych Anglii, Niemiec, Belgii i USA jest dostępna on line na stronie czasopisma HOMEOPATHY, wydawanego w Anglii, przez korporację ELSEVIER

2. Pytania, jak działają substancje w bardzo rozcieńczonym stanie, są przedmiotem zainteresowania nie tylko homeopatów. Te niskie wartości interesują zwłaszcza nanotechnologów, specjalizujących się w tworzeniu i badaniu struktur o rozmiarach od 0,1 do 100 nanometrów. Jest to, więc, dziedzina, prowadząca obserwacje na poziomie pojedynczych atomów i cząsteczek. Należy tu podkreślić, że natura od zawsze wykorzystywała nanotechnologię w konstruktach komórkowych i tkankowych, u wszystkich organizmów żywych. Wiele struktur, występujących wewnątrz komórek, to rodzaje mikromaszyn czy miniaturowych siłowni, dostarczających energii dla procesów metabolicznych. Produkcja takich naturalnych materiałów, jak drewno, łodygi roślin, kości czy skóra odbywa się pod ścisłą, wewnątrzkomórkową kontrolą, a zagadnienia te bada nanobiotechnologia, która wykorzystuje w tym celu najnowsze urządzenia, wśród nich skaningowy mikroskop tunelowy, inaczej zwany mikroskopem sił atomowych. Dzięki nanotechnologii uzyskuje się nowe jakości roztworów, np roztwory nanokoloidalne. Stwierdzono dla nanokoloidów metalicznych ich silne działanie grzybo- i bakteriobójcze oraz inne właściwości, niespotykane przy stosowaniu tradycyjnych koloidów. W stałej sprzedaży są obecnie nano-srebro, nano-złoto i nano-krzem w postaci zdyspergowanej, stosowane jako popularne parafarmaceutyki. Nanotechniki wkraczają także już bezpośrednio do konsumpcji w postaci produkcji nowych polepszaczy smakowych czy też nowej generacji ?inteligentnych opakowań?, jednak brak dokładnych badań na temat wpływu tych wysoce reaktywnych cząsteczek na zdrowie konsumentów.
W dziedzinie badań nad działaniem wysoko rozcieńczonych preparatów, stosowanych w homeopatii, nanocząsteczki pojawiają się jako istotny element, towarzyszący stale procesowi ?tajemniczego? potencjonowania i dynamizacji. Wykazano w dziesiątkach prac, że szkło, stosowane jako pojemnik na wodę, jest źródłem wszechobecności nanoczęsteczek krzemu. Opakowania polietylenowe dostarczają sobie właściwych nanoelementów, a rozcieranie substancji w moździerzu porcelanowym produkuje dodatkowo nanocząstki rozdrabnianej substancji. Wg Iris Bell i Mary Kolthan z Uniwersytetu w Arizonie, USA, [5], które dokładnie prześledziły ponad 50 prac aktualnego piśmiennictwa, czynnej obecności nano cząsteczek w lekach homeopatycznych nie sposób wykluczyć. Ze względu na swoją reaktywność mogą one przejmować różne role i być jedną z przyczyn niewyjaśnionych leczniczych własności tych preparatów.

3. Badania fizykochemiczne potencjonowanych roztworów dostarczyły dalszych dowodów nietypowego działania rozcieńczonych substancji. Vittorio Elia i wsp.[16-20] z Uniwersytetu w Neapolu badali wpływ pH na roztwory homeopatyczne. Np. silne alkalia powodowały w wysoko rozcieńczonych roztworach soli wydzielanie mierzalnych ilości ciepła oraz wyższą przewodność elektryczną w porównaniu z kontrolą. Wg autorów uwalnianie ciepła mogło pochodzić z energii rozbicia dotychczasowych struktur, spowodowanych np dynamizacją. Jednak inni badacze [2,5,29] główną przyczynę tych zmian widzą właśnie w oddziaływaniu wszechobecnych nanocząstek, które są zdolne do spontanicznej agregacji i przekształceń w warunkach zmian termodynamicznych. Odróżnianie roztworów homeopatycznych od zwykłych jest także możliwe na podstawie obserwacji ich widm w ultrafiolecie, widm ramanowskich oraz widm w świetle podczerwonym. Przydatna w tych badaniach jest też metoda rezonansu magnetycznego [39]. Z kolei Karin Lenger obserwując zwiększoną emisję fotonów i fononów w roztworach homeopatycznych wskazała, że to również może być metoda analizy stopnia rozcieńczenia wcześniej sporządzonego leku [30].

4. Kolejnych dowodów na odmienne własności roztworów homeopatycznych dostarczył Luis Rey [46,47] na podstawie obserwacji widm rentgenowskich i widm termoluminescencyjnych preparatów homeopatycznych, pozostających w warunkach niskich temperatur. Stwierdził on pojawianie się dodatkowego promieniowania świetlnego, jeżeli przedmiotem badań były wysoko spotencjonowane substancje i leki homeopatyczne. Poszczególne potencje można było odróżnić między sobą na podstawie ich widm termoluminescencyjnych. Te różnice w widmach Luis Rey uzasadniał pozostawaniem w roztworze informacji o naturze wyjściowej substancji, chociaż jej samej już tam nie było w postaci materialnej. I w tym względzie hipoteza nanocząsteczkowa dobrze tłumaczy powyższe obserwacje traktując te cząstki właśnie jako nośniki informacji.

5. W naukowych dyskusjach nad homeopatią zagadnienie ?pamięci wody? jawi się jako kolejny aspekt, wymagający dodatkowego wyjaśnienia [3]. Fenomen ten pojawia się, bowiem w piśmiennictwie przy różnych okazjonalnych obserwacjach zjawisk przyrody, nie tylko w odniesieniu do homeopatii. O ?pamięci wody? mówią na przykład słynne eksperymenty Masaru Emoto z krystalizacją wody [37]. Kształt form krystalizacyjnych okazał się być zależny od intencji, przekazanej niewerbalnie wodzie przed procesem jej zamarzania. W dziedzinie homeopatii nad zagadnieniem tym pracował w latach 70 poprzedniego wieku Jacques Benveniste, a obecnie temat ten znowu powraca na łamy dysput naukowych [3]. W powyższe fakty dobrze wpisują się prace zespołu Luisa Montagniera (noblisty z 2007 roku za odkrycie i opisanie wirusa HIV), który w pracach zespołowych [40,41,42] wykazał eksperymentalnie, że niektóre sekwencje wirusowego i bakteryjnego DNA w wysokich wodnych rozcienczeniach emitują fale elektromagnetyczne o niskiej częstotliwości. Jak ustalono eksperymentalnie zjawiska te mogą być wyzwalane przez niektóre czynniki środowiskowe, a zwłaszcza promieniowanie EM o bardzo niskiej częstotliwości. Według autorów obserwacje te mogą okazać się w przyszłości przydatne do opracowania precyzyjnego systemu wykrywania chronicznych bakteryjnych i wirusowych infekcji. L. Montagnier łączy emisje fal EM przez DNA z jeszcze niepoznanymi, unikalnymi właściwościami cząsteczek wody, które otaczają organelle komórkowe. Właśnie zmiany w cząsteczkach wody molekularnej wydają się być według niego istotą procesu zdrowienia pod wpływem leków homeopatycznych. W wywiadzie dla czasopisma naukowego Science Montagnier powiedział: "Nie twierdzę, że homeopatia ma rację we wszystkim. Ale uważam, że wysokie rozcieńczenia są faktem. Wysokie rozcieńczenie czegoś to nie jest nic. Cząsteczki wody kopiują oryginalne molekuły."
Luc Montagnier wskazał na zdolność cząsteczek wody do przechwytywania sygnałów elektromagnetycznych, pochodzących od nanostruktur komórkowych. Dwaj fizyko-chemicy hinduscy, Ruhul Amin i Biplab Chakraborty [1] również eksperymentalnie wykazali, że leki homeopatyczne zmieniają orientację cząsteczek wody. Według tych badaczy takie zjawiska jak generowanie siły elektromotorycznej w wodzie destylowanej, przewodnictwo energii elektrycznej oraz gromadzenie energii w tej wodzie mogą być wytłumaczone tylko na podstawie reorientacji cząsteczek wody. Podobne zmiany zachodzą według nich podczas przygotowywania kolejnych rozcieńczeń przy sporządzaniu leku homeopatycznego.

6. O wpływie pola EM na wodę oraz roztwory homeopatyczne pisał pod koniec XX wieku Cyryl W. Smith, angielski naukowiec, opisując mało znane elektro-magnetyczne własności roztworów homeopatycznych [48]. Eksperymenty dotyczyły grupy elektro-nadwrażliwych pacjentów, leczonych z alergii na pola EM poprzez stosowanie pola magnetycznego o odpowiednim natężeniu. Głównym rekwizytem była tu zapieczętowana próbówka z czystą wodą, która nie wykazywała żadnego terapeutycznego efektu przed kontaktem z polem magnetycznym, jednak okazywała się ona lecznicza po ekspozycji na pole magnetyczne o częstotliwości analogicznej do częstotliwości emitowanej przez rozcieńczony homeopatycznie alergen. Dr Cyryl W. Smith wyciągnął stąd wniosek, że decydująca dla terapii jest indukcja magnetyczna wody użytej do leczenia, o częstotliwości neutralizującej działanie czynnika chorobotwórczego. Ta informacja może być wprowadzona do wody poprzez umieszczenie jej w odpowiednim polu EM. Dr C.W. Smith wielokrotnie podkreślał fakt znikania własności leczniczych leków homeopatycznych, wystawionych na działanie pola magnetycznego [48].
Prace Cyryla Smitha wskazują, więc również na możliwość przekazywania wodzie i poprzez wodę informacji zarówno o polu magnetycznym jak i o substancji w niej rozpuszczonej.

7. Jaromir Jeszke [26] w swojej książce z roku 2012 pt ?Homeopatia ? doktryna kryzysów? przytacza fragmenty rozprawy, pt. ?Homeopatia a badania naukowe? autorstwa Andrzeja Stańczaka z roku 2003 [50], profesora chemii farmaceutycznej, kierownika Zakładu Farmacji Szpitalnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, a także konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie farmacji. W swej internetowej monografii prof. Andrzej Stańczak porusza możliwość pojawiania się ?nowego stanu fizycznego? podczas sporządzania rozcieńczeń homeopatycznych w roztworze woda-etanol. To zjawisko może wystąpić w koherentnym układzie mieszaniny wody i alkoholu, które wchodzą w interakcje z cząsteczkami rozpuszczonej substancji. Ów odmienny stan fizyczny nawet po wielokrotnym rozcieńczeniu zachowuje ?w pamięci? strukturę wyjściowej substancji. Koncepcja stanu koherentnego została przedstawiona pół wieku temu przez Jamesa Stephensona, który wykazał obecność specyficznych polimerów wodno-alkoholowych, wywołanych poprzez kontakt z rozpuszczaną substancją. A.Stańczak pisze też o wynikach badań prof. Matsumo z Columbia University, opublikowanych w 1995 roku, które dotyczą koncepcji ?mikrokrystalicznego modelu cząsteczki?, polegającego na specyficznym oddziaływaniu białek komórkowych z lekiem.
Szczególnie podatne na połączenia mikrokrystaliczne wydają się aktywne centra białkowe, do jakich można z pewnością zaliczyć centra aktywności enzymatycznej. Doświadczenia E. Malarczyk i jej współpracowników również wykazały, że aktywność przynajmniej niektórych enzymów jest skutecznie modyfikowana przez homeopatyczne rozcieńczenia ich własnych niskocząsteczkowych efektorów [32-35]. Prace na enzymach bakteryjnych i grzybowych, a także na czystych enzymach ujawniły, że pod wpływem silnie rozcieńczonych efektorów dochodzi do zmiany powinowactwa enzymu do substratu. Jak wynika z licznych eksperymentów, efekty oddziaływania efektorów, analizowane w kolejności ich rozcieńczeń, nie są przypadkowe ? ich zależność od logarytmu stężenia ma charakter sinusoidalny [32-35].

7. Na inną bardzo ciekawą koncepcję, próbującą wyjaśnić fenomen unikalnych własności wysoko rozcieńczonych roztworów, wskazali w 1997 roku badacze kalifornijscy, opisując właściwości kryształów tzw. stabilnego lodu, który nie topi się w temperaturach powyżej 0 stopni Celsjusza. Jak opisuje w swojej monografii A. Stańczak [50] ?te nanometrowej wielkości (10-9m), kryształy lodu w kształcie prętów powstają, gdy umieścimy substancję w destylowanej wodzie, następnie energicznie ją wytrząsamy lub mieszamy, a następnie wielokrotnie rozcieńczamy. Naukowcy z American Technology Group udowodnili, że gdy dokonuje się rozcieńczenia w tradycyjny, homeopatyczny sposób, to tego typu kryształy stanowią około 0.1- 0.2% roztworu. Jednocześnie odkryto także metody pozwalające podnieść zawartość takich kryształów do 10 %?. Okazuje się, że odkrycia tego zjawiska dokonano niejako tylko na marginesie potrzeb homeopatii, ponieważ bardziej interesującym wydało się badaczom przemysłowe zastosowanie tych nanokryształów jako nośników energii czy też struktur, ułatwiających procesy ścierania zabrudzonych powierzchni.
A. Stańczak zwraca uwagę na 4 główne mechanizmy, wg których można rozpatrywać
niezwykłe właściwości homeopatycznych roztworów. Do takich mechanizmów należą:
-? tworzenie klatratów, w których woda tworzy ?klastery? o swoistej strukturze, naśladującej rozpuszczone w niej związki chemiczne,
- efekty samoorganizacji izotopów tlenu, gdy cząsteczki ciężkiej wody przekazują swoiste informacje, ponieważ ich spiny różnią się od spinów cząsteczek zwykłej wody,
- powstawanie polaryzacyjnych pól elektrodynamicznych, w których energia elektromagnetyczna organizuje też inne cząsteczki, stykające się ze sobą,
- pobudzenie koherencyjne, w czasie którego cząsteczki drgające z określoną częstotliwością uczynniają tą samą częstotliwością inne cząsteczki.?
A. Stańczak podkreśla niestabilność tych nowych stanów fizycznych w wysokich temperaturach i pod wpływem ultradźwięków czy fal elektromagnetycznych, w których zanikają ich unikalne właściwości biologiczne i fizykochemiczne.

8. Za pioniera badań zjawisk kwantowych w organizmach żywych uważany jest Fritz-Albert Popp [43,44], który wykazał, ze żywe organizmy emituja biofotony w zakresie widma 220-550 nm. Właśnie emisja i absorpcja biofotonów jest wg Poppa kwintesencją życia ponieważ prowadzi do stałej regulacji spójnego pola EM wokół DNA komórkowego. Wg FA Poppa działanie leku homeopatycznego polega na regulacji i stabilizacji właściwej energetyki w wyniku rezonansu biofotonów leku i organizmu. Ideę emisji fotonów przez leki homeopatyczne rozszerzyły badania Karin Lenger [31], która bada emisje fotonów przez wysoko rozcieńczone substancje. Wg K. Lenger emisja fotonów o odpowiednich częstotliwościach przez dobrze dobrany lek homeopatyczny wpływa na regulację właściwego poziomu energetycznego organizmu. K. Lenger propaguje też stosowanie w lecznictwie potencjonowanych substancji biologicznie czynnych takich jak hormony czy receptory, które wpływają bezpośrednio na określone szlaki metaboliczne.

. 9. Prace z wykorzystaniem potencjonowanych roztworów w oddziaływaniu na rośliny stanowią dobrze udokumentowany materiał dowodowy. Badania z dziedziny agro-homeopatii dzielą się na prace, sprawdzające efekt działania wysokich rozcienczeń homeopatycznych na wzrost roślin oraz na prace, wykorzystujące te badania do ograniczania infekcji chorobowych. W pierwszym przypadku poddane stresowi abiotycznemu rośliny odtruwa się za pomocą wysoko rozcieńczonego czynnika sprawczego, dzięki czemu toksyna zostaje usunięta, w drugim bada się możliwość zapobiegania inwazji patogenów. Prace nad detoksykacją mają istotne znaczenie praktyczne, ponieważ dostarczają możliwości usuwania zewnątrzpochodnych toksyn zarówno z nasion jak i z samych roślin za pomocą bardzo rozcieńczonych roztworów tych trucizn. Badania takie są prowadzone na szeroką skalę na Uniwersytecie w Bolonii, we Włoszech, pod kierunkiem L. Betti [9] oraz na Uniwersytecie w Bernie, w Szwajcarii, pod kierunkiem S. Baumgartnera [4,24,25]. W badaniach modelowych najczęściej wykorzystuje się homeopatycznie rozcieńczone preparaty arszeniku i rtęci, które skutecznie usuwają wspomniane toksyny z kiełkującego ziarna lub roślin, potraktowanych uprzednio tymi preparatami. Zastosowana metodyka daje nadzieję na możliwość przynajmniej częściowego odzyskiwania nasion skażonych chemicznie w procesie przechowywania. Bardzo często, bowiem, w praktyce nie przestrzega się okresu karencji i zebrane podczas żniw ziarno traktuje się środkami grzybobójczymi przed załadowaniem do silosów, skąd bez dodatkowego oczyszczania trafia ono następnie już bezpośrednio do młyna.
Warto tu również przypomnieć badania węgierskiego naukowca, Erno Tyihaka, który wraz z zespołem wykazał w latach 90 możliwość indukowania u roślin uprawnych odporności na patogeny grzybowe poprzez spryskiwanie ich liści wysoko rozcieńczonymi preparatami grzybobójczymi, produkującymi podczas rozkładu formaldehyd [27,36]. Podobne zależności potwierdziły też polskie badania, które wykazały wyraźną periodyczność we wzroście siewek lnu podczas kiełkowania nasion w obecności potencjonowanych czynników wpływających na wzrost roślin [53].
W Meksyku i innych krajach powszechnie stosuje się preparaty w rozcieńczeniu homeopatycznym do rutynowych oprysków z powietrza, ograniczających rozmiary infekcji drzew i upraw polowych.

10. Materiał zwierzęcy jest mniej popularny w badaniach homeopatycznych z uwagi na koszty i ograniczenia prawne. Warto tu jednak przypomnieć prace C.P. Endlera z Uniwersytetu w Grazu, Austria, który przeprowadził bardzo ciekawe obserwacje na żabach wysokogórskich [21,22], traktując kijanki homeopatycznymi preparatami tyroksyny i wpływając przez to na szybkość ich metamorfozy ze stadium dwu do czterokończynowego. [28]. Warto tu też przypomnieć prace francuskie nad degranulacją ludzkich bazofili [7,8], która może być hamowana za pomocą wybranych rozcieńczeń histaminy. Z badań B. Sorga i wsp. [49] wynika możliwość wpływania na poziom kortykosteronu u szczurów za pomoca niskich dawek toksycznego formaldehydu. Innym wygodnym obiektem badawczym okazały się komórki z hodowli in vitro, także neutrocyty (inaczej granulocyty obojętnochłonne) ludzkie, na których P. Bellavite testował genotypowe działanie homeopatycznych dawek Gelsemium [6]. Również warto tu wspomnieć prace badaczy hinduskich, z instytutu kierowanego przez Nirmala Sukula z Kalkuty, gdzie między innymi prowadzi się zaawansowane badania nad mechanizmem działania potencjonowanych substancji i leków homeopatycznych na zwierzęta i rośliny, szczególnie w celu zwalczania niebezpiecznych infekcji pasożytniczych [14,51,52]. W Instytucie N. Sukula poszukuje się także nowych leków homeopatycznych, skutecznych w stanach nadciśnienia, cukrzycy, nowotworów, chorób odzwierzęcych, a także w chorobach Alzheimera i Parkinsona. Jest tam wydawany periodyk o nazwie ?Clinical and Experimental Homeopathy? przekazujący najnowsze osiągnięcia w tym zakresie.

11. Omawiając różne aspekty działania wysoko rozcieńczonych preparatów na biologiczną aktywność organizmów żywych nie sposób nie wspomnieć o ich wpływie na energetykę pól, otaczających żywe organizmy. Spójne stany wibracyjne charakteryzują zdrowe komórki i to istotnie odróżnia je od tych, które wyłamują się spod kontroli całego organizmu, na przykład komórek nowotworowych. W 2011 roku odbyło się w Poznaniu sympozjum międzynarodowe EQBS na temat zjawisk kwantowych w komórkach biologicznych [23]. O konsekwencji zmian koherentnych stanów wibracyjnych komórek mówili na tym sympozjum J. Pokorny [45] i M. Cifra z Czech [15] podkreślając, że zaburzenie spójności wewnątrzkomórkowej może być wynikiem zmniejszonej aktywności mitochondriów, produkujących ATP i odpowiedzialnych za generowanie właściwego pola EM w komórce. Zmienione stany wibracyjne wpływają następnie na dezorganizację DNA i mikrotubul, prowadząc do zaburzenia elektromagnetycznej homeostazy komórkowej. W konsekwencji zmianie ulega tez statyczne pole elektryczne wokół komórki, które odpowiada za dystrybucje wody, transport i komunikacje międzykomórkową. Wnioski te znalazły dalsze uzasadnienie w doniesieniach III Międzynarodowej Naukowo-Praktycznej Konferencji na temat pól wirowych i ich informacyjnych aspektów, która odbyła się w Moskwie we wrześniu 2012 roku. W materiałach konferencyjnych A.W. Bobrov [11] przedstawił wnioski z badania fenomenu wzajemnej indukcji pól wirowych materialnych obiektów na rozwój i wzrost wielokomórkowych organizmów. Wykazał on, że powstawanie struktur wielokomórkowych jest wypadkową stałego współdziałania jednostkowych pól wirowych każdej komórki. Według L.B. Boldyrevy [10] efekt działania ultra niskich dawek aktywnych substancji na obiekty biologiczne może być wyjaśniony na podstawie generowania nowych właściwości wspólnych pól energetycznych obiektu i leku.

Reasumując przedstawione fragmentarycznie fakty naukowe nie sposób nie wspomnieć o szeroko omawianych na łamach specjalistycznych czasopism pracach eksperymentalnych, leżących u podstaw badań nad zjawiskiem hormezy, która również bada fenomen przyżyciowego oddziaływania zróżnicowanych dawek rozcieńczonych roztworów na materiał biologiczny. Należy tu podkreślić nieoceniony wkład E. Calabrese z Uniwersytetu w Amherst, MA, USA [12,13], który wraz ze współpracownikami skatalogował wspomniane prace na łamach prestiżowych czasopism. Ukazujące się od początku XIX wieku, prace dotyczące hormezy dostarczyły niepodważalnych dowodów na biologiczne skutki działania substancji w stanie rozcieńczonym, odmiennych od skutków ich oddziaływania przy wyższych stężeniach.

Homeopatia wchodzi w skład dyscyplin medycyny zintegrowanej a nad całokształtem tej wiedzy od strony naukowej czuwa międzynarodowa grupa badawcza, działająca w ramach stowarzyszenia GIRI [53]. Celem tego ugrupowania jest stała wymiana doświadczeń związanych ze wszystkimi aspektami oddziaływania wysoko rozcieńczonych substancji. Tegoroczne spotkanie członków GIRI odbyło się w stolicy Szwajcarii na początku września 2013 roku i dostarczyło nowych unikalnych dowodów odmiennego działania aktywnych rozcieńczeń w porównaniu z wyjściową substancją.

Miejmy nadzieję, że ogólny paradygmat dotyczący zmiany natury oddziaływania każdej substancji naturalnego pochodzenia poprzez jej dynamiczne rozcieńczanie niedługo nie będzie już dla nikogo tajemnicą i spór o efektywność homeopatii, choćby w świetle klinicznych przypadków, przedstawionych w ramach niniejszego zeszytu Homeopatii Praktycznej, będzie powoli odchodził w zapomnienie na rzecz dobrze pojętej współpracy medycznej dla dobra pacjenta w ramach medycyny zintegrowanej.

Elżbieta Malarczyk

HOMEOPATIA OPARTA NA FAKTACH NAUKOWYCH

Piśmiennictwo

1. Amin R, Chakraborty B. Orientations of Water Molecules ? The Force Behind Homeopathy, Hpathy Ezine, April, 2013.
p://hpathy.com/scientific-research/orientations-of-water-molecules-the-force-behind-homeopathy/

2. Armstead AL, Li B: Nanomedicine as an emerging approach against intracellular pathogens. Int J Nanomedicine 2011, 6:3281?3293. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3252676/

3. Ball P. Water: water-an enduring mystery. Nature, 2008, 452(7185): 291-2.

4. Baumgartner S, Doesburg P, Scherr C, Andersen J-O. Development of a biocrystallisation assay for examining effects of homeopathic preparations using cress seedlings. Hindawi Publishing Corporation. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2012, ID 125945: 1-14. doi:10.1155/2012/125945

5. Bell IR, Kolthan M. A model for homeopathic remedy effects. BMC Complementary and Alternative Medicine, 2013, 12: 191-212.
http://www.homeopathyjournal.net/article/PIIS1475491612000847/references

6. Bellavite P, Marzotto M, Olioso D, Cristofoletti M, Brizzi M, Paola Tononi P, Pierpaola ID, Armato U. Cellular and transcriptional responses of SH-SY5Y human neurocytes following in vitro exposure to Gelsemium sempervirens. Proceedings of the XXVI GIRI Symposium, [Int J High Dilution Res. 2012, 11(40): 144-146. Open access.

7. Belon P, Cumps J, Mannaioni PF. Inhibition of human basophil degranulation by successive histamine dilutions: results of a European multi-centre trial, Inflammation Research 1999, 48,(Suppl 1): S17?S18.

8. Belon P., Cumps J., Ennis M., Mannaioni P.F., Roberfroid M., Sainte-Laudy J., Wiegant F.A. Histamine Dilutions Modulate Basophil Activation. Inflammation Research, 2004, 53(5): 181-8.

9. Betti L, Lazzarato L, Trebbi G, Brizzi M, Calzoni GL, Borghini F, Nani D.
Effects of homeopathic arsenic on tobacco plant resistance to tobacco mosaic virus. Theoretical suggestions about system variability, based on a large experimental data set. Homeopathy. 2003, 92(4): 195-202.

10. Boldyreva LB. The action of ultra low doses of biologically active substances on biological objects, the model of superfluid physical vacuum. Materiały III Miedzynarodowej, Naukowo-Praktycznej Konferencji na temat pól torsyjnych i ich wzajemnych relacji informatycznych (teksty w języku rosyjskim), Moskwa, 15-16.09, 2012, 60-63.

11. Bobrov AV. The phenomenon of informational interaction of spin fields of material objects in biology. Materiały III Miedzynarodowej, Naukowo-Praktycznej Konferencji na temat pól torsyjnych i ich wzajemnych relacji informatycznych (teksty w języku rosyjskim), Moskwa, 15-16.09, 2012, 151-161.

12. Calabrese EJ, Jonas WB. Homeopathy: clarifying its relationship to hormesis. Hum Exp Toxicol. 2010, 29(7): 531-536.

13. Calabrese EJ, Jonas WB. Evaluating homeopathic drugs within a biomedical framework. Hum Exp Toxicol. 2010, 29(7): 545-549.

14. Chakraborty I, Sukul NCh, Mesripong R, Chaothanaphat N, Dhummaupakorn P, Sukul A. High dilutions of homeopathic remedies induce relaxation of rat aorta precontracted with Noradrenalin. Int J High Dilution Res. 2013, 12(43): 44-51. Open access.

15. Cifra, M., Fields, J. Z., & Farhadi, A. Electromagnetic cellular interactions. Progress in Biophysics and Molecular Biology, 2011, 105: 223?246. http://www.fieldsofthecell2012.com/uploads/1/2/5/3/12539524/11_cifra.pdf

16. Elia V, Niccoli M. Thermodynamics of extremely diluted aqueous solutions, Ann NY Acad Sci. 1999, 879: 241. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10415834

17. Elia V, Niccoli M: New physico-chemical properties of extremely diluted
aqueous solutions. Journal of Thermal Analysis and Calorimetry 2004, 75:815?836.

18. Elia V, Elia L, Napoli E, Niccoli M. Conductometric and calorimetric studies of serially diluted and agitated solutions: the dependance of intensive parameters on volume. International Journal of Ecodynamics, 2006, 1(4): 361?372.

19. Elia V, Napoli E, Germano R: The 'Memory of Water': an almost deciphered enigma. Dissipative structures in extremely dilute aqueous solutions. Homeopathy 2007, 96(3):163?169.

20. Elia V, Napoli E. Dissipative Structures in Extremely Diluted Solutions of Homeopathic Medicines. Molecular Model based on Physico-Chemical and Gravimetric evidences. Intern Journal of Design and Nature. 2010, 5(1): 39-48.

21. Endler PC, Pongratz W, Kastberger G, Wiegant F, Schulte J. The effect of highly diluted agitated thyroxine on the climbing activity of frogs. J Vet Hum Tox. 1994, 36: 56-59.

22. Endler PC, Pongratz W, Smith CW, Shulte J. Non-molecular information transfer from thyroxine to frogs with regard to ?homeopathic? toxicology. J Vet Hum Tox. 1995, 37: 259-260.

23. EQBS - International Symposium Electromagnetic Fields and Quantum Phenomena
in the Biological Systems - Poznań, 20 maja 2011 r., 3-4 pazdziernik 2013.

24. Jäger T, Scherr C, Simon M, Heusser P, Baumgartner S. Effects of homeopathic arsenicum album, nosode, and gibberellic acid preparations on the growth rate of arsenic-impaired duckweed (Lemna gibka L.). Scientific World Journal, 2010, 10: 2112-2129.

25. Jäger T, Scherr C, Wolf U, Simon M, Heusser P, Baumgartner S. Investigation of Arsenic-Stressed Yeast (Saccharomyces cerevisiae) as a Bioassay in Homeopathic Basic Research. Scientific World Journal, 2011,11:568-583.

26. Jeszke J. Homeopatia - doktryna kryzysów; między przełomami w nauce i przemianami społecznymi. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2012.

27. Katay Gy. Tyihak E. Effect of 1-methylascorbigen on the resistance potential of plants
to pathogens. Acta Biologica Hungarica 1998, 49 (2?4): 429?436.

28. Kiefer PM, Lingg G, Endler PC. Lowland amphibians - recalculation of data on effects of diluted thyroxine. Int J High Dilution Res. 2012, 11(38): 03-18. Open access.

29. Kovacic P, Somanathan R. Biomechanisms of nanoparticles (toxicants, antioxidants and therapeutics): electron transfer and reactive oxygen species. J Nanosci Nanotechnol., 2010, 10(12): 7919-7930.

30. Lenger K, Bajpai RP, Spielmann M. Identification of Unknown Homeopathic Remedies by Delayed Luminescencje. Cell Biochem Biophys. 2013. DOI 10.1007/s12013-013-9712-7

31. Lenger K, Efficacy of homeopathic remedies on magnetic fields in the MHz-region by magnetic resonance (materiały EQBS 11, Poznań, 20 maja 2011 r.),

32. Malarczyk E et al. Effect of Low and Very Low Doses of Simple Phenolics on Plant Peroxidase Activity. Nonlinearity Biol Toxicol Med 2004, 2:129-141. Open access.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2655704/

33. Malarczyk E. Kinetic changes in the activity of HR-peroxidase induced by very low doses of phenol. [Int J High Dilution Res. 2008, 7(23): 48-55. Open access.
http://www.feg.unesp.br/~ojs/index.php/ijhdr/article/viewFile/37/349

34. Malarczyk E, et al. Influence of very low doses of mediators on fungal laccase activity - nonlinearity beyond imagination. Nonlinear Biomed Phys. 2009, 3:10. Open access.
http://www.nonlinearbiomedphys.com/content/3/1/10

35. Malarczyk E, et al. Nonlinear changes in the activity of the oxygen-dependent demethylase system in Rhodococcus erythropolis cells in the presence of low and very low doses of formaldehyde. Nonlinear Biomed Phys. 2011, 5:9. Open access.
http://www.nonlinearbiomedphys.com/content/5/1/9

36. Manninger K, Csösz M, Tyihak E. Induction of resistance of wheat plants to pathogens by pretreatment with N-methylated substances. Acta Biol Hangar. 1998, 49: 275-280.

37. Masaru Emoto, Woda-obraz energii życia (wyd. Medium 2004),

38. Mathie RT, Hacke D, Clausen J, Nicolai T, Riley DS, Fisher P. Randomised controlled trials of homeopathy in humans. Homeopathy, 2013, 102: 3-24. http://www.homeopathyjournal.net/article/S1475-4916(12)00081-1/abstract

39. Milgrom LR, King KR, Lee J, Pinkus AS. On the investigation of homeopathtic potencies using low resolution NMR 2 Relaxation times: an experimental and critical survey ot the work of Roland Cent et al. Br. Hom.J. 2001, 90: 5-13,

40. Montagnier L. et al., Electromagnetic signals are produced by aqueous nanostructures derived from bacterial DNA sequences. Interdisc.Sciences: Computational Life Sciences, 2009, 1(2): 81-90.

41. Montagnier L, Aissa J, Ferris S, Montagnier J-L, Lavallee C: Electromagnetic
signals are produced by aqueous nanostructures derived from bacterial
DNA sequences. Interdisciplinary Sci Comput Life Sci 2009, 1:81?90.
http://www.homeopathyeurope.org/media/news/MontagnierElectromadneticSignals.pdf

42. Montagnier L. et al., DNA, waves and water. J. Phys.: Conf. Ser. 2011, 306: 012007.

43. Popp FA., Hypothesis of Modes of Action of Homeopathy, Energetische Medizin (P.
Heusser, Earopaischer Verlag der Wissenschaften, Peter Lang AG, Bern) 1998, 101-110.

44. Popp FA, Essential differences between coherent and non-coherent effects of photoemission from living organisms, in: Biophotonics, (X. Shen & R. van Wijk, New York, Springer) 2005, 109-224.

45. Pokorny, J., Hasek, J., Vanis, J., & Jelinek, J. (. Biophysical aspects of cancer- electromagnetic mechanism. Indian Journal of Experimental Biology, 2008, 46: 310?321.
http://nopr.niscair.res.in/bitstream/123456789/4465/1/IJEB%2046(5)%20310-321.pdf

46. Rey L. ThermoIuminescence of ultra-high diIutions of lithium chloride and sodium chIoride. Physica A. 2003, 323: 67-74.

47. Rey L: Can low-temperature thermoluminescence cast light on the
nature of ultra-high dilutions? Homeopathy 2007, 96(3):170?174.
http://www.journals.elsevierhealth.com/periodicals/yhomp/article/PIIS147549160700063X/abstract

48. Smith CW, Choy RYS, Monro JA. The diagnosis and therapy of electrical hypersensitivities. Clinical Ecology 1990, 6(4): 119-128.

49. Sorg B, Bailie T, Tschirgi M, Li N, Wu W. Exposure to repeated low-level formaldehyde in rats increases basal corticosterone levels and enhances the corticosterone response to subsequent formaldehyde. Brain Res. 2001, 898(2): 314?320.

50. Stańczak A. Homeopatia a badania naukowe. 2003-01-07.
http://www.homeopatia.edu.pl/index.asp?idm=1&idp=12&ide=6

51. Sukul NCh, Chakraborty I, Sukul A, Chakravarty R. Transfer of anti-alcoholic effect of Nux Vomica 200 CH through water from one group of toads to another under alcohol anesthesia Int J High Dilution Res. 2012, 1(41): 216-223.
http://www.feg.unesp.br/~ojs/index.php/ijhdr/article/viewFile/619/624

52. Sukul NC, Ghosh S, Sinhababu SP. Reduction in the number of infective Trichinella spiralis larvae in mice by use of homeopathic drugs. Research in complementary and natural classical medicine 2005, 12(4): 202-5.

53. XXVII Sympozjum GIRI, Materiały, 2013, 3-4 września, Berno, Szwajcaria.